مستند از پول دیروز تا امروز

بخش اول: پول های بدوی

پیش از پیدایش پول ، مردم به انجام، ساختن وکاشتن چیزهای موردنیاز یکدیگر بسنده می کردند. آنها در اجتماعات کوچک مشکلی برای به خاطر سپردن پرداختها و رسید معاملات نداشتند . تحت نظر گرفتن یا حساب رسی این معاملات به تشخیص افراد بستانکار و افراد فاقد بستانکاری کمک شایانی می کرد. اما با افزایش جمعیت اجتماعات تعداد این مبادلات مرتبا افزایش پیدا کرده و با پیدایش اموال عمومی و شروع مالیات گیری توسط حاکمان،حسابداری آنها با دشواری بیشتری روبرو شد. ‫برگه های قرض یا IOU راهکار مناسبی برای حل این مشکل بودند اما ‫بدون شناخت مستقیم صادر کننده، تایید یا اجرای آنها دشوار بود، ‫به همین خاطر آنها به جای IOUها، شروع به استفاده از اشیائی مانند دندان نهنگ کردند با اجرای این گام در روند معاملات، افراد می توانستند با هر شخص دیگری معامله ‫و حتی قدرت خرید خود را توسط “IOU های قابل معامله مجدد” برای آینده ذخیره سازی کنند. ‫بنابراین انسان ها همزمان با ابداع پول، قرض و بدهی را هم اختراع کردند!

بخش دوم: پول های فلزی

با شروع استفاده مردم از پول به شکلهایی از قبیل صدف،دانه ی جو، پر یا دندان نهنگ اهمیت برخی از ویژگی های واحد پولی مناسب نمایانتر شد مثلا دانه های جو سنگین وزن و فاسد شدنی بودند دندان های نهنگ به آسانی قابل تقسیم و تکه شدن نبودند و صدف ها هم به آسانی در هر ساحلی قابل جمع آوری بوده و نادر نبودند. و اگر شیئی مثل پَر ارزش ذاتی زیادی نداشت معامله آن به جز با اطرافیان نزدیک دشوار بود. یک ویژگی بارز دیگر پول این بود که داشتن زیاد آن می توانست شما را قدرتمند و قدرت زیاد می توانست شما را ثروتمند کند بنابراین پادشاهان دستور به ضرب سکه از فلزات با ارزش و مهر کردن آنها با یک علامت ‫که وزن و ارزش آنها را مشخص می کرد، کردند. پول فلزی تمام مشخصات پول مناسب را داشت و به دلیل ارزش ذاتی اش قابل معامله با سایر اجتماعات بود اما موفقیت پول فلزی باعث وسوسه فرمانروایان شد و آنها دریافتند که با باریک کردن سکه ها یا ترکیب آنها با فلزات ارزانتر ‫و به گردش انداختن سکه ها با ارزش کمتر از ارزش اسمی آنها، درآمد کسب کنند!

بخش سوم: پول کاغذی

حمل مقدار زیادی از سکه کار دشواری بود و این پادشاهان اولیه ی چین بودند که ایده ی نگهداری سکه های سنگین در قصرها و صدور اسناد کاغذی برای معاملات مسافت های طولانی را عملی کردند با اینکه کاغذ ذاتا ارزشی نداشت اما مردم به ارزش اسمی آن اطمینان داشتند و هر زمان می توانستند آن را با معادل سکه ای طلا یا نقره اش معامله کنند. با رشد تجارت جهانی، استفاده از پول کاغذی فراگیر شد اما تجّار و وام دهندگان نگران سهولت چاپ پول شدند و سعی کردند ارزش پولها را با ارزش طلا پیوند دهند و این کار منجر به ایجاد استانداردی برای تبدیل واحدهای مختلف پولی شد. تلاش برای پیوند پول به استانداردی ثابت از طلا برای قرن ها ادامه پیدا کرد اما همواره نیازی به نرخ تبدیل منعطف وجود داشت و از اوایل دهه 1970 ،تلاش برای پیروی ارزش پول از طلا متوقف شد امروزه تنها چیزی که ارزش یک اسکناس را با کاغذ معمولی متفاوت می سازد اعتماد است.

بخش چهارم: کنترل پول

سالها پیش در جزیره ای به نام یاپ نزدیک ترین چیز به طلا، سنگ های سنگین و بزرگ “رِی” بودند. از روزی که روسای قبیله تصمیم گرفتند مالیات را به شکل سنگ “ری” دریافت کنند این واحد پول برای تمامی مردم الزامی و تحت کنترل رئیس قبیله قرار گرفت. ارزشمندترین سنگهای “ری” چنان سنگین بودند که مردم یاپ معمولا پولشان را در یک محل گذاشته و معامله خود را عملا با قول و قرار انجام می دادند.‫ هر معامله گر دارای سنگ “ری” در یاپ، قادر بود یک سفته به ارزش سنگ خود صادر کند و بانکداری نیز از همانجا شکل گرفت ‫و زمانی که روسای قبیله سفته ها را به جای سنگ “ری” ‫در ازای مالیات دریافت کردند، عملا کنترل میزان پول گردشی و ذخیره ی پول از دست آنها خارج می شد. در قرن 20م برخی از اقتصاددانان بر این نظر بودند که مقدار پول در حال گردش مستقیما بر روی بازده اقتصادی موثر بوده وکنترل آن برای دولت ها حائز اهمیت است. اما این کار آسان نیست مخصوصا زمانی که بیشتر آن در اختیار وام دهندگان خصوصی باشد.

بخش پنجم: پول و تورم

در قرن 16م، اسپانیا مقدار هنگفتی از فلزات با ارزش را ‫از مستعمرات خود جمع آوری کرد.اما چیزی که بنظر یک موهبت بزرگ می آمد و قاعدتا باید باعث افزایش حجم معاملات می شد نتیجه خوبی نداشت، زیرا معامله گران همگام با این قدرت خرید جدید، قیمت کالاهای خود را بالا بردند.

بنابراین سودی عاید سیاحان نشد و کسانی که طلای اضافی نداشتند وضعیت بدتری پیدا کردند تنها سودکنندگان این واقعه، افراد بدهکار بودند که از بدهیشان کاسته شده بود! این اولین نشانگر این بود که وجود مقدار زیادی پول در مقابل مقدار کمی کالا باعث بروز تورم خواهد شد مگر آنکه معامله گران کالای بیشتری تولید کنند. یا این موجودی بزرگتر و جدیدتر پول با پس انداز کردن مردم به دلیل ثروت کافی و یا نگرانی آنها در خصوص آینده با سرعت کمتری در چرخه ی پول وارد شود.

بخش ششم: پول بین المللی

در قرن 18م، انگلیس مستعمرات خود در آمریکا را مجبور به پرداخت مالیات به شکل پوند کرده و چاپ واحد پولی توسط خودشان را قدغن کردند یعنی آنها باید برای دسترسی به واحد پولی مجبور به معامله با سرزمین حاکم بودند. به گفته بنجامین فرانکلین، جنگ استقلال آمریکا بر اثر فشار سنگین مالیات انگلیسی و معامله های زیان آور برای دسترسی به پوند انگلیسی رخ داد و آزادی آمریکا پس از جنگ به آنان اجازه ابداع دلار آمریکایی را داد که بخاطر معامله های وسیع این کشور و پایه مالیاتی قابل اعتماد به پر مصرف ترین واحد پول در سرتاسر دنیا تبدیل شد.

و باعث شد کشورهای متعددی از جمله انگلستان شروع به ذخیره انبارهای بزرگی از دلار کنند اما انگلستان با نگهداشت دلار به عنوان یک ارز ذخیره عملا مقداری از قدرت را به آمریکایی های فراری بازپس داد.

بخش هفتم: پول و ساخت بانکها

در قرن 19م، بانکداری به یک کسب و کار قابل احترام تبدیل شده بود. بانک ها با استفاده از یک سیستم وامدهی ساده و با انجام سپرده گذاری با پرداخت بهره کمتر و وام دهی از آن پول با دریافت هزینه،درآمد کسب می کردند بانک ها بزودی متوجه شدند که اگر سپرده گذاران بطور همزمان درخواست همه پول را نکنند، بانک می تواند چند برابر سپرده ها به وامدهی بپردازد این سیستم “بانکداری ذخیره‌ کسری ” نام دارد در مواقع نادری که تمام سپرده گذاران همزمان تقاضای همه پول خود را داشتند بانک اصطلاحا ورشکست می شد و تاثیر آن بر اقتصاد بقدری زیاد بود که دولت شروع به تضمین سپرده مشتریان کرده و این کار باعث افزایش قدرت بانک ها در وام دهی بیشتر شد. در قرن 21م برخی از بانک ها، بانکداری ذخیره کسری را به سطح جدیدی رسانده و اکثر وام های خود را نه از پس انداز مردم بلکه با وام گیری از دیگر بانک ها که معمولا با مجموعه ای از وام های قبلی ضمانت می شد، تامین می کردند و زمانی که در سال 2007 تقاضای همگانی پول از بانک ها صورت گرفت بانک های از قبیل “نورترن راک” نه تنها پولی برای بازپس دهی نداشتند بلکه اثر اقتصادی این مساله به بیش از یک بانک گسترش پیدا کرد.

بخش هشتم: پول و نجات بانک ها

برای درک روش پیشگیری دولت از بحران اقتصادی ملی پس از سال 2008 اقتصاددانان پول را به دو دسته متمایز تقسیم کردند، پول تولید شده توسط بانک در داخل سیستم بانکداری، پول ساخته شده توسط دولت و خارج از سیستم بانکداری. زمانی که بانک با ارائه ی وام جدید کسب درآمد می کند صاحب یک دارایی خصوصی(وام) و همچنین یک تعهد خصوصی معادل از طرف وام گیرنده برای پرداخت آن می شود، این همان پول تولید شده در سیستم بانکداری خواهد شد. دولت ها می توانند با فروش اوراق قرضه به کسب درآمد بپردازند.

این اوراق بصورت داراییهای خصوصی وارد چرخه پول می شوند اما دیگر تعهد معادل برای بازپرداخت وجود نخواهد داشت و در عوض این پول بیرونی به بدهی عمومی اضافه می شود اگر چه این پول درصد کوچکی از کل پول در اقتصاد بود اما از تجمیع همین پول های بیرونی برای پرداخت بدهی بانک ها استفاده شد. بخش خصوصی، ثروت خود را توسط دارایی های جدید تولید شده داخل سیستم که توسط دولت پشتیبانی و با بدهی عمومی از خارج از سیستم تامین می شد ،حفظ کردند.

بخش نهم: قدرت پول

از زمان منسوخ شدن استاندارد ارزی مطابق با طلا در سال 1973 معامله با دلار آمریکا با وجود نداشتن ارزش ذاتی آن در سرتاسر دنیا ادامه پیدا کرد تصمیم دولت آمریکا برای قرض مقادیر میلیاردی برای نجات بانکهایش به شدت ذخایر دلار را افزایش داد و برخی پیش بینی کردند که این مساله باعث سقوط قابل توجه ارزش دلار خواهد شد. زیرا دولت هایی که به چاپ پول برای مصرف فراتر از تولید می پردازند، دچار تورم قیمت و استهلاک نرخ تبدیلی خواهند شد اما پس از شش سال، چنین چیزی هنوز رخ نداده است پس دلار چگونه ارزش خود را حفظ کرده است؟ شاید به دلیل پس انداز بخش بزرگی از جهان به شکل دلار آمریکا مردم امیدوار هستند که دلار ارزش خود را حفظ کند و اشتراک این امیدواری در عموم باعث افزایش مثبت نگری عمومی نسبت به امکان استحکام ارزش دلار می شود.

بخش دهم: پولهای آینده

سکه ها و پول های کاغذی که زمانی پیشرفته ترین نوع پول به شمار می رفتند ‫اکنون تنها در 2% تراکنشات مبادله می شوند! کارت های اعتباری و بانکداری الکترونیک قابلیت انجام حجم عظیمی از معاملات جهانی در کسری از ثانیه را به ارمغان آورده است و تکنولوژی دیجتال باعث ابداع انواع جدیدی از ارزها همانند دلار لیندن، بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال که ویژگی های پول یعنی جعل دشوار، پایداری، قابلیت حمل تقسیم پذیری و نادر بودن را دارا می باشند و می توانند حتی پول های دولتی را نیز به چالش بکشاند اما تا زمانی که دولت ها شروع به مالیات گیری به شکل بیت کوین یا سایر ارزهای خصوصی نکرده و یا بانک ها وامدهی را توسط آنها انجام ندهند، این ارزها تفاوت زیادی با نمادهای دیگری همچون دندان نهنگ نخواهند داشت.

یکی از نشانه های اهمیت یک شکل جدید از پول زمانی است که دولت و بانک ها اقدام به کنترل آن کنند و اگر داشتن قدرت کنترل پول از طرف دولت و بانک ها ادامه پیدا کند هدف استفاده آنان از این قدرت، همواره برای سایرین یک سوال باقی خواهد ماند.